Dzieci wczesnoszkolne (do 9 r.ż.)

Dzieci rozpoczynające naukę szkolną nabywają większej samodzielności i odpowiedzialności, jednak zwykle starają się poszerzać zakres swojej wolności poza swoje możliwości, z rezultacie nie radząc sobie z zadaniami, których się podjęły. Potrzebują nadzoru i wsparcia w wykonywaniu obowiązków domowych, szkolnych oraz higieny osobistej. Ponieważ zaczynają rozwiązywać samodzielnie różne problemy i wypróbowywać robienie nowych rzeczy, mogą mieć problem z radzeniem sobie z porażką. 

Przeżywając nieprzyjemne emocje, takie jak złość, frustracja, czy niepokój mogą sobie z nimi nie radzić, wyrażając je w przykry dla otoczenia sposób. 

Jest to też czas pojawiania się rozwojowych lęków – na przykład przed chorobą, śmiercią, odrzuceniem przez grupę rówieśniczą. Potrzebne jest wtedy wsparcie dorosłych, którzy ukazują świat jako zasadniczo bezpieczne miejsce, pełne dobrych ludzi. 

W rozwoju psychospołecznym pojawia się raczej zabawa w niewielkich grupach i nawiązywanie pierwszych przyjaźni i sojuszów, z reguły w grupach jednopłciowych.  Dziecko zaczyna podporządkowywać się grupie i panującym w niej modom.  Ważne jest wspieranie dziecka w wypracowywaniu strategii zachowania akceptacji grupy, jednak w poszanowaniu rodzinnych norm i wartości.  Może być to problemem, jeżeli zachowania służące budowaniu grupy są groźne – np. oglądanie pornografii (wg badań NASK z 2022 r co czwarte dziecko ma kontakt z pornografią przed ukończeniem 10 roku życia, głownie na smartfonach, w szkole), branie udziału w niebezpiecznych wyzwaniach internetowych itp.

Częste problemy:

 

• • Podejmowanie zadań ponad siły

• • Zaniedbywanie obowiązków, higieny osobistej

• • Poddawanie się impulsom

• • Braki w radzeniu sobie z trudnymi emocjami

• • Lęki przed śmiercią, chorobą itp.

• • Akceptacja w grupie zależna od zachowań zagrażających rozwojowi

Dzieci „średnioszkolne” (10-13 r.ż.)

To czas budowania niezależności. Dziecko może przeciwstawiać się rodzicowi, rozpoczynając budowanie swojej tożsamości, niezależnej od rodziców. W zakresie umiejętności społecznych – z jednej strony pojawiają się poważne przyjaźnie, z drugiej konflikty rówieśnicze.  W tym wieku dzieci mają problem z przewidzeniem i prawidłowym rozpoznaniem długofalowych konsekwencji swoich zachowań. Potrzebują wielu wzmocnień pozytywnych, by utrwalały się dobre nawyki i zachowania. Potrzebują też radzenia sobie z porażkami i frustracją w sposób nie zagrażający poczuciu własnej wartości.  Może pojawić się skłonność do ruminacji czyli zamartwiania się różnymi problemami, z czym związane jest zadanie uczenia się radzenia sobie z tym (np. przez odwrócenie uwagi i zajęcie konstruktywnymi zadaniami, sprzyjającymi budowaniu poczucia kompetencji i wartości). To okres kluczowy dla wyuczenia się typowych życiowych umiejętności, takich jak samodzielne sprzątanie, nawiązywanie kontaktów z nowymi osobami. Utrzymuje się tendencja do okłamywania innych w celu uniknięcia konsekwencji zachowań przekraczających normy społeczne, konieczne są rozmowy na ten temat.

Częste problemy:

 

• • Akceptacja w grupie zależna od zachowań zagrażających rozwojowi

• • Konflikty rówieśnicze

• • Zachowania impulsywne, bez myślenia o konsekwencjach

• • Tendencja do zamartwiania się

Nastolatki

Uważają się za w pełni dorosłych, jednak potrzebują wsparcia w podejmowaniu ważnych decyzji, zwłaszcza dotyczących ich zdrowia, czy przyszłego życia. Skłonność do robienia rzeczy pod wpływem impulsu może stwarzać dla nich zagrożenie, czy zostawić trwałe negatywne konsekwencje w ich życiu. 

Najważniejszym zadaniem rozwojowym tego okresu jest zbudowanie własnej tożsamości, określenie kim się jest pod względem światopoglądu, roli społecznej itp.  Miedzy innymi dlatego wśród nastolatków występuje zjawisko testowania przynależności do różnych grup rówieśniczych, eksperymentowania z ubraniem czy fryzurami itp.

Wzmaga się zdolność do planowania i odpowiedzialnego wykonywania swoich obowiązków domowych i szkolnych, jednak pojawiają się wahania nastroju związane z dojrzewaniem hormonalnym. 

W sytuacjach stresujących czy traumatycznych może pojawić się tendencja do radzenia sobie z problemami przez sięganie po używki zmieniające nastrój (nie tylko alkohol czy narkotyki, lecz gry cyfrowe, pornografię, nadmierne zanurzenie w media społecznościowe). Co konkretnie stanie si „poprawiaczem nastroju” zależy przede wszystkim od dostępności i popularności danej używki w grupie odniesienia. Dlatego ważnym zadaniem rozwojowym jest nabywanie umiejętności radzenia sobie z emocjami, frustracją, stresem w zdrowy sposób.

Normalnym jest występowanie kolejnego etapu rebelii i testowania granic wolności. Ponieważ mogą pojawiać się problemy z samokontrolą i panowaniem nad emocjami, nastolatkom mogą zdarzać się napady złości, jednak powinny być zdecydowanie krótsze i mniej intensywne niż u małego dziecka i zakończone samorefleksją (umiejętnością przeanalizowania, co się wydarzyło i wyciągnięcia wniosków). Testowanie granic wolności polega też na łamaniu czy naginaniu ustalonych zasad domowych, po to by sprawdzić, czy rodzice będą zachowywać się konsekwentnie. Dopiero notoryczne łamanie zasad i norm społecznych połączone z brakiem refleksji i wyciągania wniosków oraz prób negocjacji może świadczyć o zaburzeniu opozycyjno- buntowniczym. 

Częste problemy:

 

• • Zachowania impulsywne, bez myślenia o konsekwencjach

• • Zachowania ryzykowne w grupie rówieśniczej

• • Rebelia przeciw autorytetom

• • Testowanie granic

• • Huśtawka nastrojów

Wiek	Umiejętności motoryczne	Motoryka mała	Umiejętności społeczne
1 miesiąc		Śledzi wzrokiem poruszające się przedmioty	Uśmiecha się widząc twarz
6 miesięcy	Podnosi głowę, przewraca na bok, prostując ręce podnosi głowę i górną część ciała, trzyma głowę nieruchomo	Chwyta przedmioty, przenosi je z ręki do ręki,	gaworzy
8 miesięcy	Siedzi bez podparcia, czołga się,  raczkuje		Bawi się w „a kuku”, czuje niepokój widząc obcych
Rok	Stoi bez podparcia, chodzi,	Wrzuca przedmioty do pojemnika	Pije z kubeczka
Półtora roku		Buduje wieżę z 2 klocków drewnianych, pomaga przy ubieraniu go,	Wymawia kilka słów,
2 lata	Biega, wchodzi i schodzi po schodach trzymając się poręczy	Buduje wieżę z 6-7 klocków drewnianych,	Je samodzielnie, potrafi korzystać z nocnika, potrafi wymówić około 50 słów, rozumie około 1000
2,5 roku		Sprawnie używa noża i widelca,	Potrafi się rozebrać
4 lata	Jeździ na rowerku trójkołowym	trzyma kredkę „dorosłym” chwytem	Mówi używając pełnych zdań
5 lat	Chodzi wzdłuż wąskiej linii	Koloruje bez wykraczania poza linie	Mówi płynnie w języku ojczystym