Sztuczna inteligencja, w tym ChatGPT, choć kusi łatwymi rozwiązaniami, może znacząco wpłynąć na rozwój poznawczy naszych dzieci. Najnowsze badania naukowe alarmują, że nadmierne poleganie na AI prowadzi do wyraźnego osłabienia zdolności krytycznego myślenia i samodzielnego rozwiązywania problemów.*
Dlatego niepokojący jest fakt, że młodzi użytkownicy często przeceniają swoje umiejętności, błędnie zakładając, że potrafią wykonać zadania bez pomocy AI, podczas gdy w rzeczywistości stają się od niej coraz bardziej zależni. Zamiast aktywnego uczenia się i rozwijania własnych umiejętności, dzieci skupiają się głównie na weryfikacji gotowych odpowiedzi, co znacząco zmienia proces przyswajania wiedzy.
W związku z tym, eksperci podkreślają, że brak regularnego ćwiczenia samodzielnego myślenia może mieć poważne konsekwencje w przyszłości, szczególnie w sytuacjach wymagających szybkiego i niezależnego podejmowania decyzji. Warto zatem świadomie ograniczać wykorzystanie AI w procesie edukacji, zachęcając dzieci do samodzielnego rozwiązywania problemów i rozwijania umiejętności krytycznego myślenia. Jako rodzice musimy zrozumieć, jak te technologie wpływają na rozwój młodych umysłów i jak pomóc nastolatkom mądrze z nich korzystać.
Jak zrozumieć wpływ AI na młode umysły?
Najnowsze badania pokazują, że intensywne korzystanie z narzędzi AI może prowadzić do zjawiska „zmechanizowanej konwergencji” – czyli sytuacji, w której młodzi ludzie zaczynają produkować bardzo podobne, mało zróżnicowane rozwiązania problemów. Zamiast rozwijać własne, kreatywne podejście, polegają na standardowych odpowiedziach generowanych przez AI. Dodatkowo, istnieje ryzyko tzw. „cyfrowej amnezji” — młodzież przestaje ćwiczyć pamięć i zdolność do samodzielnego rozwiązywania problemów, polegając zbyt mocno na natychmiastowych odpowiedziach dostarczanych przez AI.
Czy można zbudować zdrowe nawyki korzystania z AI
Kluczowe jest nauczenie młodzieży, że AI powinna być traktowana jako narzędzie wspierające, a nie zastępujące własne myślenie. Oto kilka zasad, które warto przekazać:
- Zawsze weryfikuj informacje z wielu źródeł
- Staraj się najpierw samodzielnie przemyśleć problem
- Używaj AI do inspiracji i generowania pomysłów, ale nie kopiuj bezmyślnie
- Zachowaj równowagę między korzystaniem z technologii a tradycyjnymi metodami nauki
- Rozwijaj umiejętność krytycznego myślenia
Chociaż sztuczna inteligencja może poprawić do poprawy wydajność, jednocześnie hamuje krytyczne myślenie, co prowadzi do długotrwałego nadmiernego polegania na narzędziu oraz zmniejszenia umiejętności samodzielnego rozwiązywania problemów. Większe zaufanie do zdolności generatywnej sztucznej inteligencji do wykonania zadania wiąże się z mniejszym wysiłkiem krytycznego myślenia.*
Praktyczne wskazówki do rozmowy z nastolatkiem
Zamiast zakazywać korzystania z AI, lepiej nauczyć młodzież świadomego jej wykorzystywania. Warto rozpocząć od szczerej rozmowy o korzyściach i zagrożeniach. Ważne jest aktywne słuchanie i zrozumienie perspektywy nastolatka.
Rozwijanie krytycznego myślenia w erze AI
Badania pokazują, że osoby z większą pewnością siebie w wykonywaniu zadań są bardziej skłonne do krytycznego myślenia, nawet gdy korzystają z AI. Dlatego warto:
- zachęcaj do samodzielnego rozwiązywania problemów
- doceniaj własne pomysły i kreatywność
- uczy weryfikacji informacji
- pokazuj wartość procesu uczenia się, nie tylko końcowego rezultatu
Higiena cyfrowa i balans
Ustalenie zdrowych granic w korzystaniu z technologii jest kluczowe. Warto wspólnie wypracować zasady dotyczące:
- czasu spędzanego z technologią
- momentów, kiedy AI może być pomocna
- sytuacji, w których lepiej polegać na własnych umiejętnościach
Kluczowe pytania do rozmowy z nastolatkiem
- Jak często korzystasz z narzędzi AI w nauce i do jakich zadań?
- Czy próbujesz najpierw samodzielnie rozwiązać problem, zanim zapytasz AI?
- Jak weryfikujesz informacje otrzymane od AI?
- Czy zauważyłeś/aś zmiany w swoim sposobie myślenia lub uczenia się od kiedy korzystasz z AI?
- Co według ciebie AI robi lepiej od ludzi, a w czym ludzie są niezastąpieni?
- Jak czujesz się, gdy musisz rozwiązać problem bez pomocy AI?
- Czy potrafisz krytycznie ocenić odpowiedzi generowane przez AI?
- Jakie widzisz potencjalne zagrożenia w korzystaniu z AI?
- W jaki sposób dbasz o równowagę między technologią a innymi formami nauki?
- Czy masz własne strategie na mądre korzystanie z AI?
Czy kiedykolwiek czułeś się przytłoczony przez ilość informacji dostępnych online?
Wskazówki dla rodziców
Rozmowa i wsparcie
- Regularnie rozmawiaj z dzieckiem o jego doświadczeniach z AI
- Z otwartością podchodź do jego perspektywy, ale i obaw
- Wspólnie eksperymentujcie z różnymi sposobami wykorzystania AI
- Wspieraj rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia
Ustalanie granic
- Wspólnie ustalcie zasady korzystania z AI
- Określcie, które zadania powinny być wykonywane samodzielnie
- Ustalcie limity czasowe
- Zdefiniujcie strefy i czas wolny od technologii
Rozwijanie alternatyw
- Zachęcaj do tradycyjnych form nauki i rozwoju
- Pokazuj wartość bezpośrednich interakcji międzyludzkich
- Wspieraj rozwijanie hobby niezwiązanych z technologią
- Promuj aktywność fizyczną i kontakt z naturą
Budowanie świadomości
- Rozmawiaj i ucz o mechanizmach działania AI
- Pokazuj zarówno możliwości, jak i ograniczenia technologii
- Ucz odpowiedzialnego korzystania z narzędzi AI
- Rozmawiaj o etycznych aspektach korzystania z AI
Wspieranie poczucia wartości
- Pomagaj w budowaniu pewności siebie
- Doceniaj samodzielne osiągnięcia
- Zachęcaj do rozwijania własnych zainteresowań
- Wspieraj w odkrywaniu osobistych talentów
Rozmowa z nastolatkiem o technologii i AI powinna być procesem ciągłym, opartym na wzajemnym zrozumieniu i szacunku. Kluczowe jest znalezienie równowagi między wykorzystaniem możliwości, jakie daje nowoczesna technologia, a zachowaniem ludzkiej autonomii, kreatywności i zdolności krytycznego myślenia. Poprzez regularne dyskusje, wspólne ustalanie zasad i aktywne wsparcie w rozwijaniu zdrowych nawyków cyfrowych, możemy pomóc dziecku zrozumieć, że AI jest narzędziem, które ma wspierać jego rozwój, a nie zastępować własne myślenie i kreatywność. Dzięki rodzicielskiemu wsparciu, które bierze się z naszego doświadczenia, mamy szanse wygrać z technologią zdrowe podejście do ekhamów, wpierając umiejętność zachowania, tak aby młody człowiek mógł korzystać z innowacji technologicznych, jednocześnie rozwijając własne umiejętności i zachowując niezależność myślenia.
*Raport, The Impact of Generative AI on Critical Thinking: Self-Reported Reductions in Cognitive Effort and Confidence Effects From a Survey of Knowledge Workers, CHI ’25, April 26–May 01, 2025, Yokohama, Japan
